مموآر چیست؟ تعریف و ساختار ژانر خاطره‌نویسی مدرن
مموآر (Memoir) در زبان فارسی معادل دقیق و جاافتاده‌ای ندارد. شاید به همین دلیل است که با همان واژه‌ی فرانسوی وارد زبان ما شده و ترکیب‌هایی مانند «مموآرنویسی» نیز شکل گرفته است. نزدیک‌ترین معادل آن را می‌توان «خاطره» یا «خاطره‌نویسی» دانست. با این حال، مموآر ژانری مستقل و ساختارمند در ادبیات است که زیرشاخه‌های متعددی دارد.
در مجموعه پژوهش‌هایم درباره خاطره‌نویسی، قصد دارم تمرکز ویژه‌ای بر مموآر داشته باشم. اول به این دلیل که موضوعی جذاب و الهام‌بخش است و دوم، به‌خاطر کمبود منابع فارسی در این زمینه. در حالی‌که آثار خاطره‌نویسان ایرانی کم نیست، بحث نظری درباره چیستی و ساختار مموآر هنوز جایگاه شایسته‌ای نیافته است.
در این مقاله، با تکیه بر آموزه‌های خانم ماریون روچ اسمیث، نویسنده‌ی کتاب The Memoir Project، به تعریف، ساختار و ویژگی‌های مموآر می‌پردازیم.
مموآر چیست؟
از نگاه اسمیث، مموآر مبتنی بر «سه پایه» است:
- پاسخ به این‌که درباره چیست؟
- استدلال یا تز مرکزی
- صحنه‌هایی از زندگی که این استدلال را اثبات می‌کنند
برخلاف تصور رایج، مموآر فقط «داستان من» نیست. مموآر درباره یک موضوع خاص است و راوی صرفاً نماینده آن موضوع است. بدون داشتن یک تز یا استدلال مرکزی، خاطرات صرف ممکن است هرگز به نتیجه نرسند یا هیچ‌گاه مخاطب خاصی پیدا نکنند.
تفاوت مموآر با زندگی‌نامه چیست؟
زندگی‌نامه داستانی جامع درباره کل زندگی یک فرد است. اما مموآر بر یک «جنبه‌ی خاص» از زندگی تمرکز دارد. برای مثال، اگر زندگی‌نامه به همه مراحل زندگی سونیا سوتومایر می‌پردازد، مموآر ممکن است فقط دوران نوجوانی او در برانکس یا تجربه‌اش از قضاوت در دادگاه عالی را روایت کند.
طول مموآر چقدر است؟
مموآر می‌تواند در قالب مقاله‌ای کوتاه، یا کتابی بلند باشد. مهم‌ترین نکته، تکمیل استدلال اصلی است. مموآر زمانی به پایان می‌رسد که تز شما اثبات شده باشد.
زیرژانرهای مموآر
برخی از انواع رایج مموآر عبارت‌اند از:
- خاطرات سوگ
- خاطرات بهبودی
- سفرنامه
- خاطرات ازدواج یا والدین
- خاطرات آشپزی، پزشکی یا سیاسی
شناخت ژانر فرعی مموآر به نویسنده کمک می‌کند مسیر دقیق‌تری برای روایت و انتخاب صحنه‌ها داشته باشد.
آیا مموآر به ساختار نیاز دارد؟
بله. صرف‌نظر از طول اثر، سه عنصر اصلی همیشه باید حضور داشته باشند: موضوع، تز و شواهد. به اعتقاد ماریون روچ، استفاده از ساختار سه‌پرده‌ای (شروع، میانه، پایان) مؤثرترین شیوه برای سازماندهی مموآر است.
ساختار پیشنهادی در یک مموآر سوگ:
- تجربه‌ی غم
- یادگیری از آن تجربه
- رشد و تغییر
این ساختار به نویسنده کمک می‌کند که روایت را هدایت کند و مخاطب را درگیر نگه دارد.
آیا مموآر باید صددرصد حقیقت داشته باشد؟
مموآر بر پایه‌ی حقیقت ذهنی و تجربه‌ی شخصی است. لازم نیست همه چیز مطابق با برداشت دیگران باشد. اما باید صادقانه و بر اساس برداشت واقعی نویسنده باشد. خواننده، صدای منحصربه‌فرد شما را می‌خواهد، نه نسخه‌ای عمومی از وقایع.
جمع‌بندی: مموآر، آینه‌ای از درون
مموآر، ژانری عمیق و انسانی است. فرصتی برای کاوش در لایه‌های زندگی‌مان از زاویه‌ای خاص. با شناخت ساختار، هدف و زیرژانر مناسب، می‌توانیم مموآری بنویسیم که هم شخصی باشد و هم جهان‌شمول. و این، یکی از شگفتی‌های بزرگ ادبیات خاطره‌نویسی است.
آخرین دیدگاه‌ها