مقدمه

خاطره‌نویسی یکی از محبوب‌ترین و تأثیرگذارترین فرم‌های ادبی است که به ما اجازه می‌دهد زندگی و تجربه‌های شخصی خود را به شکلی زیبا و معنادار ثبت کنیم. نوشتن خاطرات نه تنها فرصتی برای حفظ تاریخچۀ زندگی است، بلکه می‌تواند به شناخت بهتر خود و دیگران کمک کند. در این مقاله، شما را با اصول و تکنیک‌های مهم خاطره‌نویسی آشنا می‌کنیم و راهکارهایی برای شروع این مسیر ارائه می‌دهیم.

 خاطره چیست؟

اگر در واژه‌یاب کلمه «خاطره» را جستجو کنید، از لغت‌نامه‌های مختلف و معتبر عبارات زیر را خواهید یافت.

خاطره /xātere/ اسم عربی

اموری که بر شخص گذشته باشد و آثاری از آن در ذهن شخص مانده باشد. گذشته های آدمی . وقایع گذشته که شخص آن را دیده یا شنیده است . دیده های گذشته یا شنیده های گذشته.  اثری که از یک واقعه در ذهن کسی می‌ماند . یادبود؛ یادگار.

در انگلیسی -آنچه در اینجا مدنظر است- Memoir گفته می‌شود. روایتی غیرتخیلی که توسط نویسنده براساس تجربیات شخصی و البته واقعی نوشته شده است.

در گذشته، خاطرات زیرمجموعه زندگی‌نامه درنظر گرفته می‌شد. اما از اواخر قرن بیستم، این ژانر از نظر شکل، متمایز و دارای تمرکزی محدود شده می‌باشد. درواقع، زندگی‌نامه کل زندگی فرد را در برمی‌گیرد، درحالیکه خاطرات به اتفاقات خاص، رویدادهایی در مقطعی از زندگی شخص یا بازه‌ی زمانی خاص اشاره می‌نماید.

خاطره دارای ویژگی‌های زیر است: (برگرفته از کتاب نقش‌هایی از یاد، احمد اخوت)

• یادی از گذشته دربردارد.
• مشتمل بر حادثه، صحنه یا حالتی است.
• موثر بر ذهن و دل و محفوظ در حافظه است.
• رنگی از احساس و عاطفه و خیال دارد و اغلب نشانگر تاثیرپذیری روانی فوق‌العاده است.
• در ظرف یک زمان و مکان مشخص قراردارد.
• بعد از تکوین، تداعی شده، در ذهن تکرار می‌شود و به یاد می‌آید.
• نو و شگفت و جالب توجه است.

خاطره ضدموزه است: ایستا نیست و نمی‌تواند یک جا محبوس شود.

خاطره‌نویسی چیست و چرا اهمیت دارد؟

خاطره‌نویسی یا مموآر، نوشتن داستان زندگی یا بخش‌هایی از آن است که بر اساس یادآوری و تجربه‌های شخصی شکل می‌گیرد. این فرم نوشتاری با رمان و داستان‌نویسی تفاوت دارد؛ زیرا بر اساس واقعیت و احساسات واقعی نوشته می‌شود. خاطره‌نویسی می‌تواند به ما کمک کند گذشته را بهتر درک کنیم، هویت خود را بسازیم و حتی به درمان روانی و رهایی از دردهای گذشته برسیم.

 هشدار

قبل از اینکه وارد مبحث شیرین خاطره‌نویسی بشویم لازم است نکاتی را حتماً به خوانندگان عزیزم گوشزد کنم.

هرکسی می‌تواند به دلایل مختلف خاطراتش یا وقایعی را که روزانه تجربه می‌کند، روی کاغذ بیاورد. همانطور که می‌دانیم و ثابت هم شده است، نوشتن نوعی از درمان است. کوچکترین دستاورد نوشتن و آوردن افکار و احساسات روی کاغذ، سبک شدن ذهن است. بسیاری دیگر مزایای نوشتن مانند پیدا شدن راه‌حل مسائل و شکوفایی خلاقیت و غیره در این مقاله  نمی‌گنجد.

فرد می‌تواند به هنگام بروز واقعه‌ای ناگوار، از خشم، غم یا ترس‌هایش بنویسد. شخصی می‌تواند رویدادی بسیار لذتبخش را برای مرور لحظات خوش آن ثبت کند. تجربه‌ای آموزنده چه شخصی، چه غیرشخصی می‌تواند مستند شود. همانطور که در بالا هم گفته شد، خاطرات می‌توانند رسمی یا غیررسمی باشند.

اما چیزی که مهم است، یادداشت‌های روزانه از زندگی شخصی و یا خاطراتی که حتی جسته و گریخته نوشته می‌شوند، کاملاً خصوصی هستند. این نوشته‌ها تا قبل از انتشار یا اجازه نویسنده برای خوانده‌شدن جزء حریم خصوصی فرد محسوب می‌شوند.

فرد براساس افکار، احساسات و هیجانات خود از واقعه یا اشخاص نوشته‌هایی را روی کاغذ می‌آورد. این نوشته‌ها، چه بلافاصله بعد از تجربه باشند چه با فاصله، آن چیزی هستند که شخص نویسنده تجربه کرده است و نباید مورد قضاوت دیگران واقع شوند.

همانطورکه می‌دانیم هیجانات زودگذرند. خود عمل نوشتن سبب تخلیه این هیجانات شده و نویسنده قطعاً بعد از نوشتن حال دیگری را تجربه می‌کند. خاطرات یا یادداشت‌های روزانه شخصی چیزی جز تجربه‌ای شخصی از یک واقعه نیستند. بخصوص اگر زمان نوشتن با فاصله از رویداد باشد، احتمال اینکه جزئیات آن دستخوش تغییر شوند نیز بالا می‌رود.

خاطره‌نویسی برای نویسنده مزایای بسیاری دارد. بخصوص مرور آن‌ها بعد از گذر زمان اطلاعات ارزشمندی به وی می‌دهد. اینکه چه برخوردی کرده است. چه احساسی تجربه کرده است. آن را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و می‌تواند برای حال و آینده‌اش از آن استفاده کند.

خاطرات یا یادداشت‎‌ها تنها زمانی می‌توانند مورد استفاده دیگران قرار گیرند که نویسنده، آن را خود برای انتشار آماده کرده باشد یا اجازه آن را داده باشد.

همواره هستند افرادی که از روی کنجکاوی یا عدم احترام به حریم خصوصی به سراغ نوشته‌ها می‌روند. این کار از نظر من برابر با تجاوز است. نوعی دزدی است. این کار در هر حالت آن، قابل قبول نیست.

از این نوشته‌ها به روش‌های مختلف سوءاستفاده می‌شود. منتشر شده یا برعلیه نویسنده مورد استفاده قرار می‌گیرد. می‌تواند باعث تهمت، ارعاب و تخطئه نویسنده شود.

درهرصورت می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به شخص نویسنده وارد کند. باعث ایجاد حس عدم امنیت، ازبین رفتن اعتماد و خودسانسوری شود. بخصوص اگر فرد، نویسنده حرفه‌ای باشد، می‌تواند به آزادنویسی، تخیل و داستان‌سرایی او خدشه وارد کند. چراکه هرآنچه نوشته می‌شود (تا قبل از آماده‌سازی با هدف انتشار)، می‌تواند مورد تفسیرها و تعبیرهای نابجا و اشتباه قرار گیرد.

البته این را هم بگویم که نویسنده برای نوشتن نیازی به توضیح یا توجیه هیچ چیز ندارد. اگر ادعایی هست باید با دلیل و سند اثبات شود. اما همواره وجود چنین آدم‌هایی سبب دلخوری، از بین رفتن آرامش و در بدترین حالت آسیب می‌شود.

توصیه می‌کنم که اگر اهل نوشتن هستید، از نوشته‌های خود محافظت کنید. بعضی از نویسندگان حتا علاقه ندارند که رمان یا داستانشان بدون اجازه‌شان خوانده شود، چه رسد به خاطرات یا یادداشت‌های شخصی.

امیدوارم که در اطرافتان آدم‌هایی باشند که به حریمتان احترام می‌گذارند، اما به هرحال از آنجا که می‌دانم به عنوان یک نویسنده، چقدر نوشته‌ها می‌توانند برایمان ارزشمند باشند، توجه کنید که مورد تجاوز واقع نشوند.

تفاوت خاطره‌نویسی با یادداشت‌نویسی روزانه؟

شاید در نگاه اول، خاطره‌نویسی با یادداشت‌نویسی روزانه تفاوتی نداشته باشد. شاید هم بتوان خاطره‌نویسی را زیرمجموعه یادداشت نویسی درنظر گرفت.

در یادداشت‌نویسی شما لزوماً واقعه‌ای را با تاریخ و جزئیات شرح نمی‌دهید. در یادداشت نویسی روزانه شما می‌توانید از کارهایتان و برنامه‌هایتان برای حال و آینده بنویسید. می‌توانید که حال و روزتان را از نظر فیزیکی و روحی تشریح کنید. هرچند که این یادداشت‌ها را در گذر زمان می‌توان به عنوان خاطره برشمرد، البته اگر گاه و جای آن مشخص باشد.

اما در خاطره‌نویسی، فرد به تشریح یک واقعه یا رویدادهایی در زمان خاص یا موقعیت خاص می‌پردازد. تجربه خود را تشریح می‌کند. احساسات و تفکرات خود را در ارتباط با آن رویداد ثبت می‌نماید. حتی می‌تواند رویدادی را که خود نقش مستقیم نداشته، به جهت اهمیت آن مستند نماید.

تفاوت خاطره‌نویسی با زندگی‌نامه؟

زندگی‌نامه، کل زندگی فرد را از کودکی تا بزرگسالی دربرمی‌گیرد. شامل وقایع و تجربیات کوچک و بزرگ زندگی نویسنده است. زندگی‌نامه می‌تواند بازه‌ای طولانی از زمان، به اندازه عمر فرد را دربر‌گیرد. زندگی‌نامه می‌تواند توسط خود شخص (زندگی‌نامه خودنوشت) یا فرد دیگری نوشته شود.

درحالیکه خاطره درباره بازه کوتاهی از زمان یا یک واقعه خاص است. گاهی می‌تواند اتفاقی باشد که در لحظاتی کوتاه رخ داده اما تاثیری عمیق داشته است.

چرا باید خاطره بنویسیم؟

دلایل بسیاری برای خاطره‌نویسی و ثبت تجربیات وجود دارد. یکی از مهمترین آنها می‌تواند سبکی ذهن و گرفتن درس آن تجربه باشد. اگر خاطره‌ای تلخ باشد، نوشتن آن می‌تواند به گذر از تلخی آن کمک کند.

در این مقاله، می‌توانیددلایل بیشتری برای خاطره‌نویسی بخوانید.

چه کسانی می‌توانند خاطره بنویسند؟

به نظر من هر کسی که سواد خواندن و نوشتن دارد، می‌تواند خاطره بنویسد. هرکدام از ما، در زندگی تجربیات متعددی در رویارویی با مسائل زندگی داریم.

گاهی فکر می‌کنیم، چون فلان شرکت بزرگ را تاسیس نکرده‌ایم، چون سلبریتی نیستیم یا به دلیل اینکه از فقر و بدبختی به ثروت و خوشبختی نرسیده‌ایم، خاطراتمان و تجربیاتمان جذابیتی برای دیگران ندارد.

جالب است است بدانیم که ما بیش از آنچه که فکر می‌کنیم، به هم شبیه هستیم. خرد حاصل از تجربه یک اتفاق می‌تواند برای بسیاری در موقعیت مشابه، موثر باشد. بدون اینکه نیازی به تجربه آن داشته باشند.

یکی از بهترین مثال‌ها، تجربه سوگواری است. همه ما بدون استثنا، تجربه از دست دادن و سوگ داشته‌ایم و چه بسیارند، خاطرات سوگ مکتوب، کتاب‌ها و نمونه‌های الهام‌بخش بسیاری که آدم‌ها را در این تجربه تلخ همراهی و گذر از آن را آسان کرده‌اند.

بنابراین، همه ما حرفی برای گفتن داریم. اگر نه برای جهانیان، حداقل برای خانواده، دوستان و نسل بعد از خود.

تکنیک‌های نوشتن خاطره

برای نوشتن یک خاطره موفق باید به چند نکته کلیدی توجه کنید:

• صادق و واقعی بودن: خاطره باید بر اساس حقیقت و احساسات واقعی نوشته شود.
• تمرکز بر جزئیات: جزئیات کوچک و ملموس، داستان شما را زنده و قابل‌لمس می‌کند.
• نظم وترتیب: داستان را به بخش‌های منطقی تقسیم کنید و با روندی روان روایت کنید.
• بازسازی فضا و زمان: حس و حال مکان و زمان را به خواننده منتقل کنید.
• استفاده از دیالوگ: اگر ممکن است دیالوگ‌ها را به یاد بیاورید و آنها را در متن بیاورید تا داستان جذاب‌تر شود.

 چالش‌ها و راهکارها در خاطره‌نویسی

نوشتن خاطرات می‌تواند چالش‌هایی داشته باشد، از جمله:

• یادآوری دقیق: گاهی یادآوری جزئیات دشوار است و خاطرات ممکن است مبهم شوند.
• نگرانی از افشاگری: بعضی خاطرات ممکن است جنبه‌های خصوصی داشته باشند که نمی‌خواهیم همه بدانند.
• ترس از قضاوت: ممکن است از بازخورد دیگران درباره نوشته‌هایمان بترسیم.

راهکارها:

• برای یادآوری بهتر، می‌توانید از عکس‌ها، نامه‌ها و مدارک استفاده کنید.
• می‌توانید برخی بخش‌ها را تغییر دهید تا حریم خصوصی حفظ شود.
• به یاد داشته باشید که هدف شما ثبت تجربه و احساس است، نه قضاوت دیگران.

نمونه‌هایی از خاطره‌نویسی موفق

بسیاری از نویسندگان مشهور جهان خاطره‌نویسی را به شکلی استادانه انجام داده‌اند. برای مثال، کتاب «هنر خاطره‌پردازی» نوشته مری کار، نگاهی عمیق به فرایند خاطره‌نویسی دارد و در آن مرز میان حقیقت و واقعیت بررسی می‌شود.
همچنین آثار کلاسیکی مثل «راز نوشتن» از استفن کینگ و «پرنده به پرنده» از آن لاموت، تکنیک‌ها و دیدگاه‌های ارزشمندی درباره نوشتن و به‌ویژه خاطره‌نویسی ارائه می‌دهند.

نتیجه‌گیری

خاطره‌نویسی پلی است میان گذشته و حال که به ما امکان می‌دهد زندگی خود را بهتر بفهمیم و به دیگران منتقل کنیم. با رعایت نکات و تکنیک‌های ارائه شده می‌توانید داستان زندگی خود را به شکلی زیبا و تاثیرگذار ثبت کنید و اثری ماندگار خلق نمایید.

برای شروع و آشنایی با چگونگی نوشتن خاطرات پیشنهاد می‌کنم، کتاب رایگان دیجیتال « چگونه گذشته خود را تغییر دهیم؟ ۱۰۱ نکته درمورد خاطره‌نویسی و ماندگاری تجربیات» را دانلودکرده و مطالعه کنید.

در مقالات دیگر این سایت نیز به تفصیل درمورد اصول، تکنیک‌ها و روش‌های خاطه‌نویسی و نمونه‌های خوب مموآر ز کتاب و فیلم صحبت کرده‌ام.

کافی است کمی در سایت بگردی.